İçindekiler
Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, ceza hukukunun önemli kavramları arasında yer almaktadır. Etkin pişmanlık ve ceza indirimi hakkındaki hükümler Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesinde düzenlenmiştir. “Etkin pişmanlıktan kimler faydalanır?”, “Faydalanma şartları nelerdir?”, “Hangi suçlar bakımından etkin pişmanlık hükümleri uygulanır?” sorularına cevap vermeden önce ceza indirimi kavramları hakkında bilgi vermemiz yararlı olacaktır.
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki etkin pişmanlık cezanın tamamen ortadan kaldırılmasını sağlayabileceği gibi fail hakkında hükmolunacak cezada indirim yapılmasını da sağlayabilecek bir ceza hukuku kurumudur. Bir kimsenin işlemiş olduğu suçtan ötürü kendi özgür iradesiyle sonradan pişman olması ve aynı zamanda suç teşkil eden fiilin ortaya çıkarmış olduğu olumsuzlukları gidermesi veya ceza adaletine olumlu hareketleriyle katkıda bulunması halinde uygulanmaktadır. Her suç tipi açısından etkin pişmanlık ve ceza indiriminin uygulanması mümkün değildir. Dolayısıyla TCK’da sınırlı olarak belirtilen suçlar açısından ceza indirimi hükümleri uygulama alanı bulabilecektir.
Etkin Pişmanlık ile Gönüllü Vazgeçme Farkı
Kavram, genellikle gönüllü vazgeçme kavramı ile karıştırılmaktadır. Fakat bu iki ceza hukuku kurumu arasında aslında belirgin birtakım farklılıklar mevcuttur. Etkin pişmanlık suçun tamamlanmasının ardından gündeme gelen bir konuyken gönüllü vazgeçme suçun tamamlanma anına kadar gündeme gelebilecek bir konudur. Yani fail bir suçun icra hareketlerinden gönüllü bir şekilde vazgeçerse veya kendi çabasıyla neticenin meydana gelmesini engellerse bu durumda gönüllü vazgeçme hükümleri uygulama alanı bulabilecektir. Bu sebeple tamamlanmış suçlar açısından gönüllü vazgeçme değil etkin pişmanlık ve ceza indirimi hükümleri uygulama alanı bulabilecektir.
Etkin Pişmanlık ve Ceza İndiriminden Nasıl Faydalanılır?
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi başlığı altında ele almamız gereken konulardan bir diğeri bu kuruma dair hükümlerden nasıl faydalanılacağıdır. Öncelikli olarak şunu belirtmeliyiz ki daha önce söylediğimiz gibi her suç tipi açısından hükümleri uygulama alanı bulmayacaktır. Dolayısıyla bu uygulamadan faydalanmak isteyen bir kişinin bilmesi gereken ilk husus suçun etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasına elverişli olup olmadığıdır. Ayrıca yalnızca tamamlanmış olan suçlar bakımından etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilecektir.
Etkin pişmanlık ve ceza indiriminden faydalanmak için dikkat edilmesi gereken bir diğer husus kovuşturma başlamadan evvel fail, azmettiren ya da yardım eden bizzat pişmanlık göstermiş olmalıdır. Yalnızca pişmanlık gösterilmiş olması yeterli olmamakla birlikte fail mağdurun uğramış olduğu zararı aynen veya nakden tazmin suretiyle tamamen gidermelidir. Ancak bu durumda fail hakkında hükmolunacak cezada indirim yapılması mümkün olacaktır. İndirim oranlarının ne kadar olduğunu yazımızın ilerleyen bölümlerinde açıklayacağız.
Bu uygulamadan yararlanmanın diğer şekli ise suçu ortaya çıkarmadır. Suçu ortaya çıkarma esasen yalnızca suçu değil suç ortaklarını ele verme, suçun ortaya çıkarılmasından önce yetkililere haber verme, suça azmettiren ya da işlenmesine yardımcı olan kimselerin açığa çıkmasını sağlamayı ifade etmektedir. Buna örnek olarak TCK m. 221 düzenlemesi ele alınabilir. Buna göre daha suç işleme amacıyla örgüt kurma suçuna ilişkin soruşturma başlamadan ve bununla birlikte örgüt amacı doğrultusunda suç işlenmeden örgütü dağıtan veya örgütün dağılmasını sağlayan kurucu ve yöneticiler ceza almayacaktır.
Kimler Etkin Pişmanlıktan Faydalanabilir?
Etkin pişmanlık hükümlerinden suç fiilini işleyen fail, işlenen suçun cezasıyla cezalandırılması öngörülen suça azmettiren ve suçun işlenmesine yardım eden kimse faydalanabilir.
Fail kavramı suçu işleyen kimseyi ifade eder. Kanunda suçun kanuni tanımında yer alan fiili gerçekleştiren kişi fail olarak tanımlanmıştır.
Suça azmettiren kişi, suç işleme düşüncesi olmayan bir kimseyi ikna ederek belirli bir suçu işlemeye karar vermesine yol açan kişidir. Diğer bir ifadeyle azmettirme olmadan suç işlemeyecek bir kimsenin aklına bir suçu işleme düşüncesinin sokulması ve işlemesinin sağlanması azmettirme olarak tanımlanmaktadır. Burada da azmettiren suçu işlemiş gibi cezalandırılacağından etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanması öngörülmüştür
Suçun işlenmesine yardım eden kişi bakımından hangi davranışların suç işlemeye yardım sayılacağı Kanunda sayılmıştır. Temel olarak bir suçun işlenmesine maddi veya manevi anlamda katkı sağlanması suçun işlenmesine yardım olarak tanımlanmıştır. Kanunda suç işlemeye teşvik veya bu kararı kuvvetlendirme, suç işlendikten sonra yardımda bulunma vaadi, suçun işlenmesinde yol gösterme, gerekli araçları sağlama, suçun icrasını kolaylaştırma davranışlarının yardım etme olarak değerlendirileceği belirtilmiştir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta iştirak halinde işlenen suçlarda kimin etkin pişmanlıktan yararlanacağıdır. Müşterek olarak işlenmiş bir suç söz konusuysa ve faillerden yalnızca biri pişmanlık göstererek mağdurun uğramış olduğu zararı tazmin ederse yalnızca bu fail hakkında etkin pişmanlık ve ceza indirimi hükümleri uygulanacak olup diğer fail veya failler hakkında herhangi bir yararlanma söz konusu olmayacaktır. İster müşterek olarak işlenmiş bir suç olsun isterse tek bir kişinin işlemiş olduğu bir suç olsun her halde zararın tamamen giderilmesi aranmaktadır. Fakat eğer fail, mağdurun uğramış olduğu zararı kısmen giderebileceğini beyan ediyorsa bu durumda mağdurun rızası aranacaktır. Mağdur rıza göstermediği takdirde etkin pişmanlık hükümleri uygulanamayacaktır. Dolayısıyla ancak bu şartlar gerçekleştiği takdirde uygulama, mümkün hale gelecek ve fail hakkında uygulanacak cezada indirim yapılabilecektir.
Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi Hangi Suçlarda Uygulanıyor?
Hükümler, TCK’da dağınık halde ve belirli bazı suç tiplerinden sonra yeni bir madde ile hüküm altına alınmıştır. Her suç için etkin pişmanlık hükmünün uygulanabileceği genel bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu noktada hangi suçlarda etkin pişmanlık ceza indiriminin uygulanacağından bahsetmek gereklidir.
Etkin pişmanlık hükümlerinden ilki TCK m. 93’tür. Bu madde uyarınca 93. maddede öngörülen organ ve doku ticareti suçunun faili olarak organ ve dokularını satan kimse uygulamadan yararlanabilecektir.
İkinci olarak TCK 168.maddesine bakmak gerekir. Bu madde uyarınca:
- Hırsızlık,
- Mala zarar verme,
- Güveni kötüye kullanma,
- Dolandırıcılık,
- Hileli iflas,
- Taksirli iflas,
- Yağma ve
- Karşılıksız yararlanma suçlarını işleyen fail hükümlerden yararlanabilecektir.
TCK m.221 uyarınca suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu da bu kapsamda değerlendirilir.
TCK m. 248 uyarınca zimmet, m.254 uyarınca rüşvet, m.269 uyarınca iftira, m.273 uyarınca yalan tanıklık suçları hakkında ceza indirimi mümkün olabilmektedir.
TCK m. 293’te ise hükümlü veya tutuklunun kaçtıktan sonra etkin pişmanlık göstererek kendiliğinden teslim olması suretiyle etkin pişmanlık ceza indiriminden faydalanabileceği hüküm altına alınmıştır.
Etkin Pişmanlık Halinde Ceza İndirim Oranı Nedir?
Ceza indiriminin oranı ne kadar olduğu açıklanması gereken konular arasında yer almaktadır. Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, aslında her suç tipi bakımından ayrı ayrı incelenmeyi gerekli kılmaktadır. Çünkü suç tipine göre uygulanacak olan ceza indirim oranı da farklılık göstermektedir. Aynı zamanda etkin pişmanlığın gösterilme anına göre de verilecek olan cezada yapılacak indirim değişkenlik göstermektedir.
TCK m.168/I’de yazılı olan suçlar bakımından etkin pişmanlık gösterildiği takdirde hükmolunacak ceza 2/3’üne kadar indirilmektedir. Fakat eğer kovuşturma başlamış ve hüküm verilmemişse bu durumda etkin pişmanlık gösterildiği takdirde verilecek ceza yarısına kadar indirilecektir. Karşılıksız yararlanma suçunda zararın hüküm verilinceye kadar tamamen giderilmesi durumunda verilecek olan ceza 1/3’üne kadar indirilmektedir. Ancak daha önce de değinmiş olduğumuz gibi her suç tipi açısından ceza indirim oranı farklılık gösterecek olup bu konuda detaylı bilgi almak için mutlaka ceza hukuku alanında uzman bir avukatla görüşülmelidir.
Bilişim Suçu ve Etkin Pişmanlık
Bilişim suçları TCK’nın Bilişim Alanında Suçlar başlığı altında düzenlenmiştir. Bu suçlar:
- Bilişim Sistemine Girme,
- Sistemi Engelleme, Bozma, Verileri Yok Etme veya Değiştirme,
- Banka veya Kredi Kartlarının Kötüye Kullanılması,
- Yasak Cihaz ve Programlar olarak belirlenmiştir.
Bilişim suçlarından banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılmasının düzenlendiği m. 245/5’te etkin pişmanlığa ilişkin bir düzenleme bulunmaktadır. Buna göre ilgili maddenin ilk fıkrası kapsamına giren fiillere ilişkin ceza indirimi, TCK’nın malvarlığına karşı suçlar ile ilgili hükümler ile uygulanacaktır.
TCK 245/1 uyarınca başkasına ait banka veya kredi kartını ele geçirme, elinde bulundurma, izinsiz olarak kartı kullanarak veya kullandırarak yarar sağlama fiilleri suç oluşturur. Burada kartın nasıl ve ne surette ele geçirildiğinin bir önemi bulunmamaktadır. Ele geçirme dışında kart sahibinin yahut kartın kendisine verilmesi gereken kişinin rızası olmaksızın kartın kullanılması veya kullandırılması suretiyle yarar sağlama da suç teşkil etmektedir. Bu yarar sağlama failin kendisine olabileceği gibi bir başkasına da olabilir.
Normal şartlarda anılan bu hallerde fail hakkında üç yıldan altı yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunacaktır. Fakat maddenin 5. fıkrası yollamasıyla etkin pişmanlık halinde TCK m. 168’e göre indirime gidilecektir. Madde 168 uyarınca uygulanacak hükme göre soruşturma evresinde pişmanlık gösteren failin cezası üçte ikisine, kovuşturma evresinde ise yarısına kadar indirilecektir.
Mala Zarar Verme Suçu ve Etkin Pişmanlık
Yasanın kendisini en aktif olarak gösterdiği alan malvarlığına karşı suçlardır. Mala zarar verme de bu suçlar arasında yer almaktadır. TCK’nın 151. maddesinde düzenlenen mala zarar verme suçunun konusu başkasının taşınır veya taşınmaz malı veya sahipli bir hayvandır. Mala zarar verme suçu eşyanın kısmen veya tamamen yıkılması, tahrip edilmesi, yok edilmesi, bozulması, kullanılamaz hale gelmesi, kirletilmesi, haksız olarak sahipli hayvanın öldürülmesi veya işe yaramayacak hale getirilmesi veya değerinin azalmasına sebep olunması suretiyle işlenebilir. Anılan bu fiillerin işlenmesi ile suç tamamlanmış sayılır. Suç tamamlandıktan sonra ve bu suça ilişkin kovuşturma başlamadan önce mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen giderme halinde cezada indirime gidilir. Suça konu fiil daha soruşturma aşamasında olduğundan veya hakkında soruşturma henüz başlatılmadığından yapılacak indirim cezanın üçte ikisi kadardır. Bu pişmanlık kovuşturma başladıktan sonra ve hüküm verilmeden önce gösterilirse cezada yarı oranında indirime gidilecektir.
Hakaret Suçu ve Etkin Pişmanlık
Hakaret bir kişiye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek somut bir fiilin veya olgunun isnat edilmesiyle ya da sövmek suretiyle kişinin bu değerlerine saldırma fiilidir. TCK 125. maddede hakaret fiili suç olarak düzenlenmiştir.
Hükümlerin uygulanabilmesi için Kanunda o suç için özel olarak ceza indiriminin öngörülmüş olması gerekmektedir. TCK’da hakaret suçuna ilişkin böyle bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak bu suça ilişkin ceza indirimlerinin uygulandığı hükümler bulunabilmektedir. TCK m. 129 bu ceza indirimlerine bir örnek olarak verilebilir. İlgili hükme göre haksız fiile karşı işlenen hakaret suçunda ceza üçte birine kadar indirilebilir veya ceza verilmekten vazgeçilebilir. Ancak hakaret fiili kasten yaralamaya tepki olarak işlenmişse bu durumda ceza verilmeyecektir. Bununla birlikte karşılıklı işlenen hakaret fiilinde de olayın mahiyeti göz önünde bulundurulacak ve cezada üçte birine kadar indirim yapılabilecektir. Bununla birlikte karşılıklı hakaret halinde de ceza verilmekten vazgeçilebilir.
İrtikap Suçu ve Etkin Pişmanlık
İrtikap, görevinin sağladığı nüfuzun kötüye kullanılması suretiyle kamu görevlisinin kendisine veyahut başkasına yarar sağlanması ya da bunun vaadinde bulunulmasına bir kimseyi icbar etmesi, zorlamasıdır. Madde metninden anlaşıldığı üzere yalnızca fail bakımından özgü suç olup yalnız kamu görevlisi tarafından işlenebilmektedir.
İrtikap suçuna ilişkin yasada öngörülen bir hüküm bulunmamaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere bir suç hakkında failin etkin pişmanlıktan yararlanabilmesi için Kanunda buna ilişkin bir düzenlemenin bulunması gerekir. Dolayısıyla bu suça ilişkin etkin pişmanlık sebebiyle cezada indirime gidilmesi mümkün görünmemektedir.
Hırsızlık ve Etkin Pişmanlık
Hırsızlık pişmanlık hükümlerinin uygulanabileceği malvarlığına karşı suçlardan bir diğeridir. Hırsızlık bir suç tipi olarak zilyedinin rızası olmadan başkasına ait bir malı yarar sağlama amacı güderek bulunduğu yerden almayı ifade etmektedir. Hırsızlık suçunun konusu ancak taşınır mallar olabilir. TCK’nın 141 – 147. maddeleri arasında düzenlenen hırsızlık etkin pişmanlık hükümlerine tabi bir suç tipidir. Malvarlığına karşı suçlara ilişkin etkin pişmanlık hükümleri TCK 168’de düzenlenmiştir. Bu hükme göre hırsızlık suçunun faili, azmettireni veya suça yardım edeni soruşturma aşamasında pişmanlık gösterirse cezası üçte ikisine kadar indirilecektir. Bunun için aynen iade veya zararın tamamen giderilmesi gerekmektedir. Bu pişmanlık kovuşturma aşamasında hüküm verilmeden önce gösterilirse verilecek ceza yarısına kadar indirilecektir.
Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma ve Etkin Pişmanlık
Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu TCK m.109’da “Hürriyete Karşı Suçlar” başlığı altında düzenlenmiş bir suç tipidir. Bu suça dair hükümler ise TCK m. 110’da yer almaktadır. İlgili madde hükmüne göre, kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunu işleyen kişi ancak belirli koşulların varlığı halinde etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanabilecektir. Bu koşullardan ilki failin özgürlüğünden yoksun bıraktığı kişiyi kendiliğinden serbest bırakmış olmalıdır. Aynı zamanda failin, mağduru suçtan elde etmek istediği amaca henüz ulaşmadan serbest bırakmış olması gerekmektedir. Bunların yanı sıra fail özgürlüğünden yoksun bıraktığı kimsenin şahsına herhangi bir zarar vermemiş olmalıdır. Fail hakkında henüz soruşturma başlamadan evvel mağdur serbest bırakılmış olmalıdır. Son olarak da mağdurun güvenli bir yerde serbest bırakılmış olması gerekmektedir. Bununla anlatılmak istenen ise mağdurun fiziksel veya manevi olarak zarar görmeyeceği bir yerde serbest bırakılmış olması gerektiğidir.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz koşulların varlığı durumunda fail hakkında etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilecektir. Bu durumda fail hakkında uygulanacak olan ceza üçte ikisine kadar indirilecektir. Etkin pişmanlık ve ceza indirimi hakkında detaylı bilgi alabilmek adına ceza avukatından yardım alınması yararlı olacaktır.
Bu konu ile ilgili sorularınız ve hukuki danışmanlık için iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.
