Karşılıksız çekte hapis cezası uygulaması hukukumuza 2016 yılında giriş yapmıştır. Hangi hallerde ve nasıl hapis cezası uygulanacağına değinmeden önce “çek” ve “karşılıksız çek” kavramları üzerinde durmamız konunun daha iyi anlaşılabilmesi bakımından faydalı olacaktır. Çek, bir bankaya hitaben yazılan ve ödeme emri niteliği taşıyan kıymetli evraktır. Kambiyo senedi olan çekte kural olarak vade tarihi yoktur; ibraz süreleri vardır. İbraz süreleri de çekin ödeneceği yere göre değişiklik göstermektedir. Düzenlemeye göre çekin düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı ise ibraz süresi 10 gün; düzenlenme yeri ile ödeme yeri farklı ise ibraz süresi 1 ay; düzenlenme yeri ve ödeme yeri farklı kıtalarda ise ibraz süresi 3 aydır. Karşılıksız çekte hamil, muhattaba başvuruda bulunarak çeki süresi içinde ibraz etmekte ve fakat bankada çeki karşılayacak yeterli tutar bulunmamaktadır. Bu durumda banka, çekin arkasını imzalayarak karşılıksız olduğunu tescil etmektedir.
Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 9 Ağustos 2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Söz konusu kanunda yer alan düzenlemeler ile çeke olan güvenin arttırılması ve karşılıksız çekin engellenmesi hedeflenmiştir. Bunların gerçekleştirilebilmesi için ilgili kanunla Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu’nda birtakım değişiklikler yapılmıştır. Yapılan düzenlemelere göre çekin karşılıksız çıkması halinde önce adli para cezası, ardından hapis cezası verilecektir. Bu nedenle şunu belirtmeliyiz ki karşılıksız çekte hapis cezası artık hukukumuz açısından mümkündür.
Yapılan düzenlemeye göre çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine uygun olarak ibrazında ‘karşılıksız çektir’ ifadesi yazılmasına sebebiyet veren kişi hakkında hamilin şikayeti üzerinde her bir çekle ilgili olarak binbeşyüz güne kadar adli para cezası verilecektir. Eğer bu adli para cezaları ödenmezse söz konusu cezalar, doğrudan hapis cezasına çevrilecektir. Fakat karşılıksız kalan çek bedeli ve temerrüt faizi birlikte ödenirse ya da hamil, şikayetinden vazgeçerse bu durumda dava düşecektir. Dolayısıyla karşılıksız çekte hapis cezası doğrudan uygulanmamakta; ancak adli para cezaları ödenmezse bu durum ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda yapılan düzenlemeye göre karşılıksız olan bir çekle ilgili suç sebebiyle ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması hükümlerinin uygulanması mümkün olmayacaktır. Hükmedilecek adli para cezası ise karşılıksız kalan çekin bedeli ve ibraz tarihinden itibaren hesaplanacaktır. 3095 sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faiz oranı da işleyecek ve toplam tutar takip ve yargılama giderleri toplamından az olmayacaktır. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki karşılıksız çekte hapis cezası ciddi ve dikkate alınması gereken bir konu olduğundan yapılan düzenlemeler çerçevesinde karşılıksız çeklerin önüne geçilmesi bir nebze de olsa mümkün hale getirilmiştir.
Çekin Ödenmesi
Çek, kıymetli evrak niteliğine sahip olup esasında üçlü bir ilişkiyi kapsamaktadır. Bu üçlü ilişkide; düzenleyen (keşideci), çeki elinde bulunduran (lehtar) ve muhattap (banka) vardır. Aynı zamanda şunu da söylememizde faydar var; çeke faiz kaydının konulması kanunen mümkün değildir. Faiz kaydı konulmuş olsa dahi bu geçersiz olacaktır.
Kanunda belirtilen geçerlilik koşullarını taşıyan çek, süresi içerisinde bankaya ibraz edildiği takdirde ve bankada yeterli tutarın olması halinde tahsilat işlemi sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilecektir. Geçerlilik koşullarından en önemlisi, çeki düzenleyenin imzasının bulunmasıdır. Aynı zamanda ödeme yeri de çekte gösterilmiş olmalıdır. Fakat bu bir zorunluluk değildir; ödeme yeri gösterilmemişse muhattabın ticaret ünvanın yanında bulunan yer ödeme yeri olarak kabul edilecektir. Eğer çek süresi içerisinde bankaya ibraz edilmemişse bu durumda çeki elinde bulunduran kişi kambiyo senetlerine özgü icra yoluyla takip yapamayacaktır. Dolayısıyla kanunda yer alan ibraz süreleri büyük önem arz etmektedir. Herşey hukuka uygun olmasına rağmen elbette çekin ödenmeme ihtimali vardır. İşte bu durumda da karşılıksız çekte hapis cezası ve diğer yollar gündeme gelecektir.
Çekin Ödenmemesi Halinde Başvurulabilecek Yollar Nelerdir
Karşılıksız çekte hapis cezası konusunda ele almamız gereken bir diğer konu; çekin ödenmemesi halinde hangi yollara başvurulabileceğidir.Bir çekin süresi içerisinde bankaya ibraz edilmiş olmasına rağmen ödenmeme ihtimali vardır. Bu durumda çeki elinde bulunduran kişi çekin ödenmeme sebebini ve ibraz tarihini söz konusu kıymetli evrakın üzerine yazmalıdır. Bundan sonra banka, iadeli taahhütlü mektup ile çeki ödemekle yükümlü olan kişiye ihtarda bulunacaktır. Ayrıca muhattap banka, çekin ödemesini alamamış olan kişi adına da bankada hesap açacaktır. Yapılan ihtara rağmen 7 iş günü içerisinde çek sahibi faiziyle beraber çek tutarını bankaya yatırmamışsa bu durumda kendisine karşı icra yoluna başvurulması mümkün hale gelecektir. Bu kişiye karşı başlatılacak olan icra takibi, kambiyo senetlerine özgü icra takibidir. İcra hukuku genel olarak pek çok prosedürü barındırdığı gibi bu icra takip yolu da aynı şekilde birçok prosedüre sahiptir. Dolayısıyla çekin ödenmemesi durumunda izlenecek olan hukuki yolda alanında uzman bir icra avukatına danışmak doğru olacaktır.
Belirtmiş olduğumuz takip yoluna rağmen çekin tahsilatı mümkün değilse bu durumda karşılıksız çekte hapis cezası yoluna başvurulması en doğrusu olacaktır. Çünkü kişi, çek bedelini ödemiyor olsa bile en azından hapis ile cezalandırılacaktır. Yapılan düzenleme ile karşılıksız çek oranlarının düşürülmesi hedeflenmiş olup şu zamana kadar da bu çeklerde bir miktar düşüş yaşandığı belirtilmektedir.
Çek Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Karşılıksız çekte hapis cezası konusunda ele almamız gereken hususlardan birisi de bir kimseden çek alırken nelere dikkat edilmesi gerektiğidir. Öncelikle şunu belirtmeliyiz ki çek alırken dikkat edilmesi gereken ilk husus, çeki kimin verdiğidir. Sonuçta her kişiden çek alınması mümkün değildir; alınsa bile tahsilatı mümkün olmayacaktır. Bu nedenle ticarı itibarını koruyan, güvenilir ve tanıdık kişilerden gelen çeklerin kabul edilmesi karşılıksız çek mağduriyetinin yaşanmaması adına önemlidir. Ayrıca kişinin vermiş olduğu kimlik bilgileri ve imza sirküleri de mutlaka kontrol edilmeli ve piyasada araştırma yapılmalıdır. Bunların yanı sıra keşide yeri ve tarihi de çekte tam olarak yazılmış olmalıdır. Aynı zamanda çek lehtarının da ismi doğru bir şekilde yazılmalıdır. Çek üzerinde yer alan ismin anlaşılmıyor olması veya ünvanın eksik bırakılması onu geçersiz hale getirecektir. Tüm bunların yanında en çok dikkat edilmesi gereken nokta ise çek tutarının hem rakam hem de yazı olarak doğru bir şekilde yazılmış olmasıdır. Yazı ve rakamın birbirini tutması önemlidir. İkisinin farklı olduğu hallerde yazı olarak belirtilen tutar dikkate alınacaktır.
Her ne kadar çek alırken dikkatli olunsa da bazı hallerde mağdur olmak kaçınılmazdır. İşte bu durum karşısında da karşılıksız çekte hapis cezası konusu gündeme gelmektedir. Bu konuda daha detaylı bilgi almak ve karşılıksız çeklerde hukuki yollara başvurmak isteyen kişileri profesyonel anlamda hukuki yardım almaları en doğrusu olacaktır.