Ceza hukukunda müsadere TCK m. 54-55’te ele alınmaktadır. Müsadere nedir sorusunu yanıtlamadan önce genel hatlarıyla ceza hukukunu ele almak daha doğru olacaktır. Türk ceza hukukunda bir suç işlendiği takdirde uygulanabilecek yaptırımlar cezalar ve güvenlik tedbirleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Ceza yaptırımı kendi içerisinde hapis ve adli para cezası olarak ikiye ayrılır. Güvenlik tedbirleri ise belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, eşya müsaderesi, kazanç müsaderesi, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri, suçta tekerrür ve özel tehlikeli suçlular, sınır dışı edilme ve tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleridir.
Suçta ve cezada kanunilik ilkesi gereğince ceza yaptırımı ancak işlediği suçtan dolayı kusurlu bulunan kişiye uygulanır. Güvenlik tedbirleri ise işlediği suçtan dolayı kusurlu bulunan kişiye ceza yaptırımı yanında uygulanabileceği gibi kusurlu bulunmayan kimselere karşı da uygulanabilir. Peki, oldukça önemli bir güvenlik tedbiri olan müsadere nedir, çeşitleri nelerdir ve şartları nelerdir?
İçindekiler
Müsadere Nedir?
Uzun yıllardır kullanılmakta olan ve dilimize yerleşmiş Arapça kökenli bir sözcüktür. Kelimenin Türkçe karşılığı el koymadır. Osmanlı döneminde haksız kazanç sağlamış kişiler tespit edilir ve bu kimselerin mallarına el koyulurdu. Bu durum müsadere olarak adlandırılırdı. Günümüzde müsadere bir güvenlik tedbiri olarak uygulanmaktadır. Ancak TCK 54 ve TCK 55’te müsadere ile ilgili kapsamlı birtakım düzenlemeler yapılmıştır.
Ceza Hukukunda Müsadere Nedir?
Ceza hukukunda müsadere; suç karşılığı öngörülen güvenlik tedbirlerinden bir tanesi olmakla birlikte suçlunun malvarlığının tamamının ya da bir kısmının mülkiyetinin suçludan alınarak devlete geçirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Müsadere kasten işlenen suçlar yönünden uygulama alanı bulmaktadır. Müsadere kararının verilebilmesi için bir suçun işlenmesi zorunlu olmakla beraber suçtan dolayı bir kimsenin cezaya mahkum edilmesi gerekli değildir. Bir örnekle açıklamamız gerekirse; fail çocuk veya akıl hastası olsa dahi suçun işlenmesinde kullanılan bir eşyanın müsaderesine karar verilebilecektir.
1982 Anayasası’nın 38. Maddesi uyarınca genel müsadere cezası verilemez. Genel müsadere; suçlunun tüm malvarlığı üzerindeki mülkiyet hakkının ortadan kaldırılması ve tüm malların devlete geçirilmesidir. Hukukumuzda genel müsadereye hükmedilememektedir. Ancak Türk Ceza Kanunu’nun benimsediği yaptırım teorisinde özel müsadereye yer verilmiştir. Özel müsadere; işlenen suçla doğrudan bağlantılı olan, suçta kullanılan veya kullanılmak üzere hazırlanan ya da suçtan elde edilen eşya ve kazancın mülkiyetinin devlete geçirilmesidir.
Müsadere uygulamasında mecburi ve ihtiyari olmak üzere iki ayrım yapılmaktadır. Kanunda belirli şartların gerçekleşmesi halinde kararın verilmesinin zorunlu kılındığı hallerde mecburi müsadereden söz edilir. Buna karşılık kanuni şartların gerçekleşmesi durumunda müsadere kararının verilmesi hakimin takdirine bırakılmış ise burada ihtiyari müsaderenin varlığı kabul edilir. TCK 54/3’te; suçta kullanılan eşyanın müsadere edilmesinin işlenen suça nazaran daha ağır sonuçlar doğuracağı ve bu nedenle hakkaniyete aykırı olacağı anlaşıldığında müsaderesine hükmedilmeyebilir denilmek suretiyle ihtiyari müsadere kabul edilmiştir.
Müsadere Çeşitleri Nelerdir?
Türk Ceza Kanunu’nda eşya (mal) müsaderesi ve kazanç (para) müsaderesi olmak üzere iki müsadere çeşidi düzenlenmiştir. Ancak müsadere çeşitleri nelerdir sorusuna daha geniş kapsamlı bakmak eşya ve kazan müsaderesinin yanında kabahatlerde müsadere ve tüzel kişilerde müsadere uygulamalarını da ele almak gerekmektedir.
Eşya (Mal) Müsaderesi
Eşya (mal) müsaderesi; bir suçun işlenmesine bağlı olan, suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan veya konusu suç teşkil eden eşyanın müsaderesidir. TCK 54’te ayrıntılarıyla birlikte düzenlenmiştir. TCK 54/1 uyarınca;
İyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak koşuluyla, kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın müsaderesine hükmolunur. Suçun işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşya, kamu güvenliği, kamu sağlığı veya genel ahlak açısından tehlikeli olması durumunda müsadere edilir. Eşyanın üzerinde iyiniyetli üçüncü kişiler lehine tesis edilmiş sınırlı ayni hakkın bulunması hâlinde karar, bu hak saklı kalmak şartıyla verilir.
Görüldüğü üzere ilk olarak müsadere konusu eşya iyiniyetli üçüncü kişiye ait olmamalıdır. Bir eşyanın müsadere edilebilmesi için müsadere edilen eşyanın kasten işlenen bir suçla ilgisinin olması gerekmektedir. Öte yandan eşyanın ortadan kaldırılması, elden çıkarılması, tüketilmesi veya müsaderesinin başka bir surette imkansız kılınması halinde bu eşyanın değeri kadar para tutarının müsaderesine karar verilir. Bir diğer önemli husus ise TCK 54/5’te ele alınmıştır: Bir şeyin sadece bazı kısımlarının müsaderesi gerektiğinde tümüne zarar verilmeksizin bu kısmı ayırmak olanaklı ise sadece bu kısmın müsaderesine karar verilir. Son olarak birden fazla kişinin paydaş olduğu eşya ile ilgili olarak sadece suça iştirak eden kişinin payının müsaderesine hükmolunur denilmek suretiyle paylı mülkiyete tabi olan eşyanın müsaderesinin nasıl yapılacağı açıklanmıştır.
Kazanç (Para) Müsaderesi
Kazanç (para) müsaderesi TCK 55’te düzenlenmektedir. Kazanç müsaderesi; suçun işlenmesine kaynak oluşturan veyahut suç neticesinde elde edilen maddi menfaatlerin müsadere edilmesidir. TCK 55/1 uyarınca;
Suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik kazançların müsaderesine karar verilir. Bu fıkra hükmüne göre müsadere kararı verilebilmesi için maddi menfaatin suçun mağduruna iade edilememesi gerekir.
Kazanç müsaderesine para müsaderesi de denilmekteyse de bu adlandırma tam anlamıyla doğru olmamakta, bu kavram daha geniş yorumlanmalıdır. Kazanç müsaderesi para dışındaki değerleri de ifade etmektedir. Kazanç müsaderesi suç işlemek yoluyla kazanç elde edilmesini engelleyecek etkin bir yaptırımdır. Kazanç müsaderesi dört şekilde mümkün olabilir:
- Suçun bizzat konusu olan maddi menfaatler kazanç müsaderesine konu olabilir.
- Suçun işlenmesiyle elde edilen maddi menfaatler müsadere edilebilir.
- Suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler kazanç müsaderesine konu olabilir.
- Suçun konusu olan veya suçun işlenmesiyle elde edilen veya suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatlerin değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan her türlü ekonomik değer kazanç müsaderesine konu olabilir.
Önemle belirtmek gerekir ki kazanç müsaderesi kararının verilebilmesi için maddi menfaatin suçun mağduruna iade edilmemesi gerekir. Aksi halde kazanç müsaderesi güvenlik tedbirine başvurulamaz.
Kabahatlerde Müsadere
Kabahatlerde müsadere güvenlik tedbirinin nasıl uygulanabileceği Kabahatler Kanunu madde 18’de düzenlenmiştir.
Madde 18:
(1) Kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine ancak kanunda açık hüküm bulunan hallerde karar verilebilir.
(2) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, eşyanın;
- a) Kullanılmaz hale getirilmesi,
- b) Niteliğinin değiştirilmesi,
- c) Ancak belli bir surette kullanılması, Koşullarından birinin yerine getirilmesine bağlı olarak belli bir süre geciktirilebilir. Belirlenen süre zarfında koşulun yerine getirilmemesi halinde eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.
(3) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar kesinleşinceye kadar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından eşyaya el konulabileceği gibi; eşya, kişilerin muhafazasına da bırakılabilir.
(4) Eşyanın mülkiyeti, kanunda açık hüküm bulunan hallerde ilgili kamu kurum ve kuruluşuna, aksi takdirde Devlete geçer.
(5) Eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilebilmesi için fail hakkında idarî para cezası veya başka bir idarî yaptırım kararı verilmiş olması şart değildir.
(6) Kaim değerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine de karar verilebilir.
(7) Mülkiyeti kamuya geçirilen eşya, başka suretle değerlendirilmesi mümkün olmazsa imha edilir.
(8) Mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde yerine getirilir.
Tüzel Kişilerde Müsadere
Türk Ceza Kanunu madde 60/2 tüzel kişilerde müsadere uygulamasını düzenlemiştir. Bu madde uyarınca; özel hukuk tüzel kişisinin yararına suç işlenmesi halinde, yararına suç işlenen tüzel kişi hakkında eşya müsaderesi veya kazanç müsaderesi hükümleri uygulanabilir.
Müsadere Şartları Nelerdir?
İlk olarak müsaderenin uygulanabilmesi için birincil şart bir suçun işlenmiş olmasıdır. Ancak önemle belirtmek gerekir ki suç işlenmesi başlı başına yeterli olup ayriyeten fail hakkında mahkumiyet kararının verilmesine gerek yoktur. Yargılanan kişiler beraat etse dahi güvenlik tedbiri olan müsadere uygulanabilir. Öte yandan müsaderenin uygulanabilmesi için diğer bir koşul ise suçun kasten işlenen bir suç olmasıdır. Taksirle işlenen suçlarda bu karar verilemez.
Müsadere Yargıtay Kararları
Yargıtay kararları örnekleri aşağıdaki gibidir:
Tefecilik Suçunda Müsadere
Anayasa Mahkemesinin 08/10/2015 tarihli ve E. 2014/140, K. 2015/85 sayılı Kararının 24/11/2015 tarihli ve 29542 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olması nedeniyle TCK’nın 53. maddesiyle ilgili olarak yeniden değerlendirme yapılması lüzumu, Dairemizce de benimsenen Ceza Genel Kurulunun 16/12/2008 gün ve 2008/146-235 sayılı Kararı karşısında, tefecilik suçunda ancak el konulmuş olması halinde, bu suçun konusunu oluşturan değer niteliğindeki ana paranın TCK’nın 55/1. maddesi uyarınca müsadere edilebileceği, TCK’nın 55/2. maddesine göre de suçun konusunu oluşturan değerin sanık tarafından tahsil edilmiş olması halinde müsadere edileceği ancak dosya kapsamında bu konuda bir tespitin olmadığı gözetilmeden, koşulları oluşmadığı halde yazılı şekilde müsadere kararı verilmesi,
Kanuna aykırı, sanık … müdafin ve O yer Cumhuriyet savcısının temyiz itirazları bu itibarla yerinde görülmüş olduğundan hükümlerin 5320 sayılı Kanunun 8/1. maddesi gözetilerek CMUK’nın 321 ve 326/son maddeleri uyarınca BOZULMASINA 02/07/2019 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.
Kaçakçılık Suçunda Araç Müsaderesi
… plakalı araçta ele geçen akaryakıt bulunmadığı halde müsaderesine karar verilmesi, dava konusu eşyanın, … Plakalı taşıma aracının yüküne göre miktar veya hacim bakımından tamamını veya ağırlıklı bölümünü oluşturup oluşturmadığı ve müsaderesine karar verilen nakil vasıtasının değeri ile ele geçen kaçak eşyanın değeri karşılaştırılıp, nakil aracının müsaderesinin 5237 sayılı TCK.nun 54/3. maddesi kapsamında hakkaniyete aykırı olup olmadığı da yerinde tartışıldıktan sonra nakli aracı hakkında hüküm kurulması gerekirken yazılı şekilde hüküm tesisi; bozma nedenidir (Yargıtay 7. Ceza Dairesi – Karar : 2018/2674).
Hırsızlık Suçunda Müsadere
Sanığın çaldığı kabloları, kullanımında bulunan … plakalı araca yükleyerek götürmek üzere iken yakalanması şeklinde gerçekleşen eyleminde, suça konu eşyanın önem ve değeri, meydana gelen zararın ağırlığı belirlenerek, suçta kullanılan … plakalı aracın değeri hususunda araştırma yapılıp, elde edilecek sonuca göre, TCK’nun 54/3. maddesi uyarınca suçta kullanılan aracın müsadere edilmesinin, işlenen suça nazaran daha ağır sonuçlar doğurup doğurmayacağı ve müsaderesinin hakkaniyete aykırı olup olmayacağının tartışılması gerektiği gözetilmeden, doğrudan, aracın müsaderesine dair yazılı şekilde hüküm kurulması,
Bozmayı gerektirmiş, sanık …’un ve malen sorumlu …’in temyiz nedenleri bu itibarla yerinde görülmüş olduğundan hükmün açıklanan nedenlerle tebliğnameye aykırı olarak BOZULMASINA, 24.06.2019 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Topo Hukuk Bürosu uzun yıllardır hukukun pek çok farklı alanında uzman avukatları vasıtasıyla müvekkillerine hem hukuki danışmanlık hem de avukatlık hizmeti sağlamaktadır. Ceza hukuku, ekibimizde yer alan avukatların oldukça bilgili ve tecrübeli oldukları hukuk dallarının başında gelmektedir. Müsadere nedir ve şartları nelerdir soruları hakkında daha fazla bilgi almak için uzman avukatlarımızla görüşebilirsiniz. Bu konuya ilişkin sorularınızı internet sitesinde yer alan Avukata Sor bölümünü ziyaret ederek ekibimize iletebilirsiniz.
