İçindekiler
Gabin (Aşırı Yararlanma) Nedir?
Gabin (aşırı yararlanma) nedir? Eski Borçlar Kanununda gabin adı altında düzenlenen aşırı yararlanma ne anlama gelmektedir? Öncelikle Borçlar Kanununun sözleşme serbestisi ilkesini benimsediğini belirtmek gerekir. Sözleşme serbestisi tarafların dilediği şekilde sözleşmenin koşullarını ve edimlerini belirleyebilecekleri anlamına gelmektedir. İşte aşırı yararlanma dediğimiz kurum da tam olarak sözleşme serbestisinin söz konusu olduğu durumda gerekli olmuştur. Çünkü taraflar sözleşme serbestisini kullanabilecek ve bir tarafın içinde bulunduğu koşullardan haksız olarak yararlanabilecektir. Aşırı yararlanma; sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir orantısızlık olması halinde zarar göreni koruyan bir kurumdur.
Aşırı yararlanma sözleşme yapılırken taraflarından birinin zor durumda kalması, düşüncesizliği ya da deneyimsizliği gibi durumlardan faydalanılmasını engelleyecek hukuki bir yoldur. Bu anlamda gabini sözleşme serbestisine getirilmiş bir sınırlama olarak yorumlamak da mümkündür. Kişinin içinde bulunduğu olumsuz şartların istismar edilmesi engellenmeye çalışılmıştır. Yani gabin için sözleşme serbestisi kuralının bir istisnası da diyebiliriz.
Gabinin Unsurları
Kanun gabinin söz konusu olabilmesi için birtakım unsurları belirtmiştir. Bu unsurları subjektif ve objektif olarak ayrı ayrı ele almak gereklidir.
-Gabinin Subjektif Unsurları
Gabinin subjektif unsurları sınırlı sayıdadır ve kanunda sayılmıştır. Bunlar sözleşmenin taraflarından birinin zor durumda kalması, deneyimsizliği ya da düşüncesizliğidir. Zor durumda kalma, kişinin sözleşmeyi yaparken içinde bulunduğu durum sebebiyle çaresiz olmasını ifade etmektedir. Öyle ki sözleşmedeki orantısızlığı kabul etmek zorunda kalmıştır. Çaresizliğe yol açan bu zorluk çoğunlukla kişinin şahıs ya da malvarlığını tehdit eden bir durumun varlığı ile karşımıza çıkmaktadır.
Düşüncesizlik halinde ise kişi sözleşmeyi yaparken düşünme, tartışma, karar verme aşamalarında özensiz ve dikkatsiz davranmıştır. Örneğin sözleşmenin koşullarına dikkat dahi etmeden, bu ağır koşulları fark etmeden ani bir kararla imzalamıştır. Son olarak deneyimsizlik unsuruna baktığımızda da kişinin sözleşme hakkında hiçbir tecrübesinin olmadığı bir durumun varlığı kabul edilir. Bahsedilen tecrübe sözleşmenin orantısız koşullarıyla ilgili olmalıdır. Kişi sözleşmenin koşullarında deneyimsiz davranmış ve sözleşmenin diğer tarafı ise bu durumdan yararlanmaktadır.
-Gabinin Objektif Unsurları
Aşırı yararlanmada yalnızca subjektif unsurların var olması yeterli olmamaktadır. Bununla birlikte sözleşmenin objektif unsuru sayılan “edimler arasında açık orantısızlık” da olması gerekmektedir. Edimler arasında açık orantısızlık sözleşmenin kurulduğu zamana göre belirlenecektir. Bu anlamda orantısızlığın her somut olaya göre farklılık göstereceği ve ayrıca değerlendirileceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Burada önemli olan söz konusu orantısızlığın aşikar olması gerektiğidir.
Gabinin Sonuçları Nelerdir?
Gabinin sonuçları iki şekilde incelenebilecektir. Gabin söz konusu olduğunda sözleşmenin hükümsüzlüğü ileri sürülebileceği gibi sözleşmedeki orantısızlığın giderilmesi de talep edilebilecektir. Kanun koyucu sözleşmenin hükümsüzlüğünün “sözleşme ile bağlı olmama hakkını diğer tarafa bildirerek” gerçekleştirilebileceğini belirtmiştir. Buna göre aşırı yararlanma halinde sömürülen kişi tarafından sözleşmenin geçersizliği ileri sürülebilecektir. Sözleşmenin geçersizliği hakkı gerçek kişiler tarafından ileri sürülebilmektedir. Ancak aşırı yararlanma tüzel kişilerin organları açısından gerçekleşmişse tüzel kişiler de hükümsüzlüğü ileri sürebilir.
Gabinin bir diğer sonucu ise orantısızlığın giderilmesi olacaktır. Kısmi hükümsüzlük hali olan orantısızlığın giderilmesinde aşırı yararlanma hükümleri düzeltilerek sözleşme devam ettirilecektir. Yani sözleşmede zarar gören kimse tam hükümsüzlükte bir yarar göremiyorsa orantısızlığın giderilmesini isteme hakkına sahiptir. Orantısızlığın giderilmesi halinde sömüren kişi haksız olarak yararlandığı edimi yani oransız sayılan edimi iade etmesi gerekecektir.
Gabin Nedeniyle Sözleşmenin İptali Nasıl Gerçekleşir?
Gabin, aşırı yararlanma nedeniyle sözleşmenin iptali sömürülen kimsenin sözleşmeyle bağlı olmadığını bildirmesi ile gerçekleşir. Gabin nedeniyle sözleşmenin iptali halinde yukarıda belirtmiş olduğumuz sonuçlar doğacaktır. Böylece iptalden itibaren edimler artık yerine getirilmeyecek ve varsa alınanların da iadesi söz konusu olacaktır.
Gabin Davası Nasıl Açılır?
Gabin davası nasıl açılır? Gabin davası esasen gabine dayalı olarak somut olaya göre açılacaktır. Dolayısıyla yetkili ve görevli mahkeme de buna göre belirlenecektir. Gabin davasına örnek vermek gerekirse; gabin sebebine dayanarak açılacak bir tapu iptal ve tescil davası için taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurulacaktır. Gabin davasını açarken açıklamalar ile talebi tam ve doğru içeren bir dilekçe hazırlanmalı ve somut olaya göre yetkili mahkemeye başvurulmalıdır. Gabin sebebine dayanak açacağınız davalarda sözleşme hukuku konusunda uzman bir avukat ile çalışmanız önem arz etmektedir.
Gabin Hak Düşürücü Süre
Kanun koyucu gabin konusunda iki farklı süre öngörmüştür. Bunlar 1 yıllık ve 5 yıllık sürelerdir. 1 yıllık süre düşüncesizlik ve deneyimsizlik halinde sömülülen kimsenin bunu öğrenmesinden itibaren başlayacaktır. Zor durumda kalma halinden aşırı yararlanmada ise bu süre zor durumdan kurtulmadan itibaren başlayacaktır. Son olarak aşırı yararlanma her ne sebeple olursa olsun sözleşmenin kurulduğu andan itibaren 5 yıl içinde öne sürülmelidir. Aksi halde gabini ileri sürme hakkından faydalanılamayacaktır.
Gabin Hakkında Örnekler ve Yargıtay Kararları
Yazımızı daha iyi anlaşılması açısından gabin örnekleri ve Yargıtay Kararları ile bitiriyoruz. Gabin anlamında örneğin Yargıtay bazı kararlarında karısının zor durumda kalma hali içerisinde bulunduğundan dolayı kocanın bir taşınmazını değerinin çok altında satmasını gabin nedeniyle geçersizlik olarak kabul etmiştir. Bir başka gabin örneği için baktığımızda, 2016 yılında Atatürk Havalimanı’nda meydana gelen patlamadan sonra taksilerin fahiş fiyatla, olması gerekenden çok daha fazla bir ücretle yolcu taşımasını gösterebilmekteyiz.
Gabin Yargıtay Kararları örneği,
T.C. YARGITAY 1. HUKUK DAİRESİ E. 2012/10938 K. 2012/10436 T. 01.10.2012: Gabinden söz edilebilmesi için objektif unsur olan aşırı orantısızlıkla birlikte bir tarafın darda kalma, tecrübesizlik, düşüncesizlik hallerinin bulunması ve diğer tarafın da yararlanmak, sömürmek kastını taşıması şeklinde iki subjektif unsurun gerçekleşmesi gerekmektedir. Gabinin varlığı sömürülene 1 yıllık hak düşürücü süre içerisinde sözleşmeyle bağlı olmadığını bildirmek ve iptal davası açmak hakkı tanıyıp iddiasını her türlü delille ispat ile verdiklerini geri isteme hakkı tanır. Bununla birlikte gabin davası sürecinde öncelikle objektif unsurların üzerinde durulmalı, objektif unsur ispatlandığı takdirde kişilik, yaş, sağlık durumu, ekonomik gücü gibi subjektif unsurlar derinliğine araştırılmalıdır.
Aşırı yararlanma Yargıtay Kararları ile ilgili bir başka örnekte ise,
T.C. Yargıtay 1. Hukuk Dairesi Esas No:2014/2376 Karar No:2015/3233 K. Tarihi:4.3.2015: Miras bırakanın ölüm tarihine bakıldığında terekesi elbirliği mülkiyetine tabiidir. Davada davacı dışında başka mirasçılar da bulunmaktadır. Terekeye karşı açılan mülkiyetten kaynaklanan haksız fiil niteliğindeki ehliyetsizlik, vekaletin kötüye kullanılması, hata, hile, gabin gibi davalarda tüm mirasçıların bir arada hareket etmesi, davayı birlikte açmaları yahut mirasçılardan birinin terekeye aide şeklinde dava açması halinde de tüm mirasçıların davada temsil edilmesi gerekmektedir. Ancak somut olayda davacılar hata-hile-gabin nedenlerine dayalı dava açmış olsa da davanın dinlenme olanağının bulunduğunu söylemek mümkün değildir.
Gabin (aşırı yararlanma) her sözleşmede farklı bir değerlendirmeye tabi tutulacağından dolayı detaylara haiz bir avukat ile çalışmak gerekmektedir. Topo Hukuk Bürosu sözleşme avukatlarına tüm sorularınızı danışma formunu doldurarak sorabilirsiniz.