Arabuluculuk Kanunu ve Arabuluculuk Nedir? (Detaylı Rehber)

Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk uyuşmazlıkların en bilinen ve en sık uygulanan barışçıl çözüm yollarından birisidir. Resmi bir çözüm yöntemi değildir. Taraflar arasındaki uyuşmazlık hakkında taraflara yardımcı olma amacıyla çözüm sürecini etkinleştirmekte rol oynar. Bu yazımızda sizlere hem arabuluculuk hem de arabuluculuk kanunu hakkında bilgiler sunacağız.

Bu çözüm yolu sistematik teknikler uygulayarak tarafları bir araya getiren, birbirlerini anlamalarını ve böylelikle kendi çözümlerini kendilerinin üretmelerini sağlamak amacıyla taraflar arasında iletişimi gerçekleştiren bir sistemdir. Bu sistemde yetkin kişi, çözüm üretemeyen taraflara çözüm önerisi de sunabilmektedir. Böylece arabuluculuk faaliyeti aslında tarafların istekleri doğrultusunda şekillendirilebilirdir.

Arabuluculuk ihtiyari arabuluculuk ve zorunlu arabuluculuk olmak üzere iki türlü olabilir. Esas olan ihtiyari arabuluculuk olmakla birlikte mevzuatta arabuluculuğun zorunlu olarak başvurulmasını öngören haller de mevcuttur.

Arabulucu Kimdir? Nasıl Arabulucu Olunur?

Arabulucu görüşme ve müzakerelerde bulunma amacıyla tarafları bir araya getiren ve iletişim kurmalarını sağlamaya çalışan uzmanlık eğitimi almış tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişidir. 6325 s. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.2 uyarınca arabuluculuk faaliyetini yürüten arabulucunun Adalet Bakanlığınca düzenlenen arabulucular siciline kayıtlı bir gerçek kişi olması gerekmektedir. Arabulucu görevini bizzat, tarafsız ve bağımsız olarak özenle yerine getirir.

Nasıl arabulucu olunur, arabulucu olmak istiyorum diyorsanız şu şartları sağlamanız gerekmektedir:

1. Türk vatandaşı olma
2. Hukuk fakültesinden mezun olma
3. Türk Ceza Kanunu m.53’te belirtilen süreler geçmiş olsa dahi kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıldan fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık, gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma, yalan tanıklık ve yalan yere yemin suçlarından mahkum olmama
4. Mesleğinde en az beş yıl tecrübeli olma
5. Terör örgütleriyle ilişkili bulunmama
6. Arabuluculuk eğitimini tamamlama
7. Adalet Bakanlığı tarafından yapılan yazılı sınavda başarılı olma.

Arabulucu olmak isteyen ve yukarıdaki şartları sağlayan kişiler Bakanlıkça yapılan yazılı sınava girmelidir. Yazılı sınavda başarılı olanlar arabulucu olur.

Arabuluculuk Başvurusu Nasıl Yapılır?

Arabuluculuk başvurusu için ilk olarak arabuluculuk eğitimi alınmalıdır. Eğitim hukuk fakültesini tamamladıktan sonra alınabilir. Arabuluculuk eğitimi faaliyetin yürütülmesiyle ilgili temel bilgiler, iletişim teknikleri, müzakere ve uyuşmazlık çözüm yolları, davranış psikolojisi ve diğer teorik ve pratik bilgileri kapsamaktadır. Eğitim alınabilecek kuruluşlar Bakanlık tarafından izin verilen; üniversitelerin hukuk fakülteleri, Türkiye Barolar Birliği ve Türkiye Adalet Akademisidir. Arabuluculuk eğitimi vermesine izin verilen eğitim kuruluşları Bakanlığın internet adresinde yayınlanmaktadır. Eğitime katılmak isteyen kimse hukuk fakültesi diploması ve beş yıllık kıdeme sahip olduğuna ilişkin belgeyle izin alan kuruluşlara başvurabilir.

Arabuluculuk eğitim kuruluşları eğitimini başarılı olarak tamamlayanlara arabuluculuk eğitim belgesi verir. Eğitim belgesini almaya hak kazananlar Bakanlık tarafından yapılacak sınava başvurur. Sınav yeri, tarih ve saati, sınava başvuru ve ilgili diğer hususlar Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü ve Arabuluculuk Daire Başkanlığı internet adreslerinde ilan edilmektedir. Arabuluculuk başvurusu bu ilanda belirtilen usule göre yapılır.

Hangi Konularda Arabuluculuk Kanunu ve Arabulucular Devreye Girer?

Arabuluculuk tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş ve işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanan bir çözüm yoludur. Diğer bir ifadeyle arabuluculuk yalnızca tarafların özgür iradesiyle karar verebilecekleri konularda söz konusu olmaktadır. Bu kapsamda, Arabuluculuk Kanununun kamu düzenini ilgilendirmeyen ve cebri icraya elverişli uyuşmazlıklarda devreye girebileceğini söylemek mümkündür.

Arabuluculuk Kanunu m.1’de belirtilen bu kapsam her özel hukuk ilişkisine arabuluculuk çözüm yolunun uygulanamayacağını ifade etmektedir. Örneğin ilgili Kanuna göre aile içi şiddet uyuşmazlıklarında hukuken arabulucuya başvurma imkanı bulunmamaktadır. Bununla birlikte kamu düzenini ilgilendiren, tarafların sözleşme konusu yapamayacakları konularda arabuluculuk çözüm yoluna başvurulamaz. Buna göre ceza davalarında, nüfus kaydına ilişkin davalarda, boşanma davalarında, soybağının tespiti ile çocukların velayeti hakkında çıkan uyuşmazlıklarda arabulucuya gidilemez.

Zorunlu Arabuluculuk Kanunu Hakkında

Zorunlu arabuluculuk kanunu olarak da bilinen kanun, yukarıda bahsi geçen 6325 sayılı Kanundur. Zorunlu arabuluculuk kanununda zorunlu arabuluculuk kurumu Dava Şartı Olarak Arabuluculuk başlığı altında 18/A maddesinde düzenleme altına alınmıştır. Bazı iş hukuku ve ticaret hukuku uyuşmazlıklarında dava şartı olarak getirilen arabuluculuk çözüm yolu zorunlu arabuluculuk olarak adlandırılır. Zorunlu arabuluculuğa başvurmadan açılan davalar dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddedilir.

İş hukukuna dayanan zorunlu arabuluculuk kanunu uyarınca bireysel ve toplu iş sözleşmesine dayanan işçi ve işveren alacağı ile tazminat ve işe iade davaları açılmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur. Zorunlu arabuluculuk kapsamına kıdem ve ihbar tazminatları, kötü niyet tazminatı, eşitlik ilkesine aykırılık tazminatı, mobbing tazminatı, prim, ikramiye, ulusal bayram ve genel tatil ile fazla mesai, hafta tatili ve yıllık izin ücretleri vb. işçilik alacakları dahildir.

Zorunlu arabuluculukta arabulucunun kendisine yapılan başvuruyu üç hafta içerisinde sonuçlandırması gerekir. Bu sürenin arabulucu tarafından bir hafta daha uzatılması zorunlu hallerde mümkündür.

İş Kazasında Arabuluculuk Mümkün mü?

İş kazası:

1. Sigortalı çalışanın işyerinde bulunduğu sırada,
2. İşverence yürütülmekte olan iş veya kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalının yürütmekte olduğu iş sebebiyle,
3. Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalı çalışanın iş yeri dışında bir yere görevli olarak gönderilmesi sebebiyle asıl işini yapmadan geçen zamanlarda,
4. Emziren kadın sigortalının çocuğuna süt vermesi için ayrılan zamanlarda,
5. Sigortalı çalışanın işveren tarafından kendilerine sağlanan taşıtla işe gidiş gelişi sırasında meydana gelen, sigortalı çalışanın hemen veya daha sonra bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olayları ifade eder.

Zorunlu arabuluculuk kanunu uyarınca iş kazasından doğan maddi manevi tazminat davaları ile buna bağlı rücu ilişkileri zorunlu arabuluculuk kapsamında değildir.

Hizmet Tespit Davasında Arabuluculuk Mümkün mü?

Hukuken işçinin fiilen çalışmaya başlamasıyla sigorta yükümlülüğü de doğmaktadır. Bu hukuki düzenleme emredici olup işçinin sigortasız çalışmayı kabul etmesi sigorta yükümlülüğünü kaldıran bir sebep değildir. Dolayısıyla sigortasız çalıştırılan işçinin sigorta kapsamındaki belirli haklardan (iş kazası, sağlık, yaşlılık vb.) faydalanabilmesi için fiili hizmet tespitinin yapılabilmesi gerekmektedir.

Hizmet tespit davası 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortasız çalıştırılan veya sigorta bildiriminin eksik ücretle yapıldığı işçilerin sigorta kayıtlarının düzeltilmesi amacıyla açtığı davadır. Hizmet tespit davası ile çalışanın sigortalı hizmetlerinin, diğer bir ifadeyle fiili çalışmasının tespit edilmesi amaçlanmaktadır.

Hizmet tespit davası fiilen çalışmaya başlayan işçinin sigortasını SGK’ya bildirmekle yükümlü olup da bildirmeyen veya bildirimi gerçek ücretinden az yapan işverene karşı açılır. Bu davalarda SGK da feri müdahil sıfatıyla davaya müdahil olmaktadır.

Hizmet tespit davasında arabuluculuk mümkün değildir. Bu davalarda taraflar ihtiyari arabuluculuğa da başvuramaz.

Sıkça Sorulan Sorular

İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

İhtiyari arabuluculuk bağlayıcı olmayan ve tarafların çıkarlarını gözeten hukuki bir çözüm yoludur. Taraflar ihtiyari arabuluculuğa kendi istekleri ve özgür iradeleri ile başvurur, hukuken zorunlu tutulmayan konularda söz konusu olur. Bu anlamda tarafların üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilecekleri özel hukuk uyuşmazlıklarında ihtiyari arabuluculuk yoluyla anlaşmaya varmaları mümkündür.

İhtiyari arabuluculukta taraflar arabulucuya başvurmakta, süreci devam ettirmekte, sonuçlandırmakta veya süreçten vazgeçmekte serbesttir. Bu husus iradi olma ilkesi olarak açıklanmaktadır.

Taraflar ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurmaya karar verdiklerinde arabuluculuk sicilinde kayıtlı olan arabuluculardan birini seçebilir.

Arabulucuya Başvuru Süresi Ne Kadardır?

Arabulucuya başvuru süresi Arabuluculuk Kanunu m.13’te gösterilmiştir. Buna göre tarafların dava açılmadan önce veya davanın görülmesi sırasında arabulucuya başvurması mümkündür. Davanın görülmesi sırasında mahkemenin de tarafları arabuluculuk çözüm yolu hakkında aydınlatması ve başvuruya teşvik etmesi söz konusu olabilmektedir.

Arabuluculuk Zamanaşımı Süresi Hakkında

Arabuluculuk Kanunu m. 16 uyarınca arabuluculuk sürecinin başlamasından sona ermesine kadar geçirilen süre zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Arabuluculuğun başlamasından son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen sürede dava zamanaşımı durur ve hak düşürücü süreler işlemez.

Arabuluculuk Görüşmesine Kimler Katılabilir?

Arabuluculuk görüşmelerine arabulucu ile taraflar, kanuni temsilcileri ya da taraf avukatları katılabilir. Taraf şirket ise şirketi temsile yetkili kimsenin katılması gerekir. Arabuluculuk görüşmelerine idareler oluşturacakları idari komisyon aracılığıyla katılım sağlayabilir.

Vekil ile takip edilen arabuluculuk faaliyetlerinde vekaletnamede arabuluculuğa özel yetki bulunmalıdır. İşverenler ise adi veya resmi belge ile yetkilendirdikleri çalışanı aracılığıyla arabuluculuk görüşmelerine katılabilir.

İlk arabuluculuk toplantısına mazeretsiz olarak katılmayan taraf anlaşmaya varılamaması ve dava açılması halinde dava sonucunda haklı çıksa dahi yargılama giderlerine mahkum edilir. Dava sonucunda bu taraf lehine vekalet ücretine hükmolunamaz.

Arabuluculuğa Başvuru Nasıl Yapılır?

Taraflar dava açılmadan önce veya dava sırasında arabulucuya başvuru teklifinde bulunabilir, bu hususta anlaşmaya varabilir. Taraflardan birinin arabulucuya başvuru teklifine otuz gün içerisinde cevap verilmez ise, aksi kararlaştırılmamışsa teklif reddedilmiş kabul edilir. Arabulucuya başvurma hususunda anlaşan taraflar farklı bir usul kararlaştırılmamışsa arabulucuyu serbestçe seçebilir.

Zorunlu arabuluculuk kanunu kapsamında taraflar arasında çıkan uyuşmazlık hakkında arabulucuya başvuru uyuşmazlığın konusuna göre yetkili mahkemenin bulunduğu yer arabuluculuk bürosuna yapılır. Arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde başvuru, görevlendirilen yazı işleri müdürlüğüne yapılır. Başvuran tarafın kendisine ve karşı tarafa ait elinde bulunan iletişim bilgilerini arabuluculuk bürosuna bildirmesi gerekir.

Arabuluculuk Yetki İtirazı Nasıl Yapılır?

Arabuluculuk başvurusu adliyelerde kurulan arabuluculuk bürosuna yapılır. Arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde arabuluculuk bürosu sıfatıyla görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne başvuru yapılabilir. Yetkili arabuluculuk bürosu uyuşmazlığın konusuna göre yetkili mahkemenin bulunduğu yer bürosudur.

Uyuşmazlığa bakmakla görevli arabulucu büro tarafından belirlenir. Görevlendirilen arabulucu görevlendirmeyi yapan bürosunun yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate almaz. Arabuluculuk Kanunu m. 18/A ile Arabuluculuk Yönetmeliği m.25 gereğince karşı taraf en geç ilk toplantıda arabuluculuk bürosunun yetkisine itiraz edilebilir. Arabuluculuk yetki itirazı yerleşim yeri ve işin yapıldığı yere ilişkin belgeleri sunmak suretiyle yapılır.

Arabuluculuk yetki itirazı yapıldığında arabulucu ilgili sulh mahkemesine gönderilmek üzere dosyayı derhal adliye arabuluculuk bürosuna teslim eder. Dosya üzerinden yapılacak arabuluculuk yetki itirazı incelemesi mahkeme tarafından bir hafta içerisinde karara bağlanır.

Topo Hukuk Bürosu müvekkillerine arabuluculuk faaliyetlerinde danışmanlık ve avukatlık hizmeti vermektedir. Arabuluculuk sürecinde temsil, dosyanın takibi, görüşmelere katılma ve anlaşmaya varılamaması halinde dava açma işlemleriniz için Topo Hukuk Bürosu avukatlarımıza Avukata Sor sayfasından ulaşabilirsiniz.