İçindekiler
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma (TCK 53)
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, Türk Ceza Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiş bir güvenlik tedbiri olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk olarak değinilmesi gereken ve oldukça önem arz eden bir konu da hukukumuzda güvenlik tedbirlerinin ceza olarak öngörülmemiş olmasıdır. TCK 45 uyarınca; suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adli para cezalarıdır. Bir suç karşılığında kanunda ceza olarak sadece hapis cezası veya adli para cezası öngörülebileceği gibi bu iki yaptırım birlikte de öngörülebilir. TCK 45’te açıkça görüldüğü üzere güvenlik tedbirlerinin uygulanması ceza olarak nitelendirilmemektedir.
Güvenlik tedbirleri ceza mahkumiyetinin bir sonucu olarak karşımıza çıkabileceği gibi ceza mahkumiyeti ile sonuçlanmayan hallerde de hükmedilebilecek bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri veya tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri kamu davasının ceza mahkumiyeti ile sonuçlanmadığı hallerde de uygulanabilmektedir. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, tekerrür veyahut sınır dışı edilme ise ceza mahkumiyetinin bir sonucu olarak gösterilen güvenlik tedbirleri arasında yer almaktadır. Görüldüğü üzere güvenlik tedbirlerinin tümünü ceza mahkumiyetinin sonucu olarak hükmedilmesi gereken bir kurum olarak adlandırmak doğru değildir.
Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Ne Anlama Gelir?
TCK 53, daha önce de belirttiğimiz gibi bir güvenlik tedbiri olması ve kişinin belli hallerde ve belli süreler dahilinde birtakım haklarının kısıtlanmasını veyahut elinden alınmasını konu edinmektedir. Dolayısıyla en çok merak edilen sorulardan bir tanesi de belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma ne anlama gelir sorusudur.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma, işlediği suç sebebiyle kişinin sahip olduğu birtakım hakları kullanmasının belirli bir süre ile engellenmesidir. Bilindiği üzere toplumdaki bireyler arasında güven esasına dayanan ilişkiler mevcuttur. Bir kimsenin suç işlemesi halinde o kişiye karşı duyulan güven sarsılmaktadır. Bu sebeple suç işleyen kişi özellikle güven ilişkisinin varlığını gerekli kılan bazı hakları kullanmaktan yoksun bırakılmaktadır.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma (TCK 53) tedbirinin düzenlenmesindeki temel amaç, suç işleyen kişinin topluma daha fazla zarar vermesini engellemektir ancak suçlunun yaptığı eylemlerden pişmanlık duyarak topluma geri kazandırılması gerekmektedir. Bu nedenledir ki belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbiri süresiz olarak uygulanmamaktadır. Suça bağlı hak yoksunluklarının belirli bir süre ile sınırlandırılması gerekmektedir. Dolayısıyla TCK 53’te geçen hak yoksunluklarının mahkum olunan cezanın infazı tamamlanıncaya kadar devam etmesi öngörülmüştür. TCK 53’te yer alan güvenlik tedbirinin süresiz bir şekilde uygulanması mümkün olmadığı için yasaklanmış hakların geri verilmesinden de söz edilemeyecektir.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbirine üç farklı şekilde hükmedilebilir:
- Mahkumiyetin kanuni/zorunlu sonucu olarak kişi belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılır (TCK 53/1).
- Kötüye kullanılmak suretiyle suç işlenen bazı hak ve yetkilerin belli bir süre kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir (TCK 53/5).
- Mahkeme bazı şartların gerçekleşmesi halinde takdiri bir şekilde sanık hakkında belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma kararı verebilir (TCK 53/6).
TCK 53 Bu konuda Ne Diyor?
TCK 53 belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma güvenlik tedbirini oldukça detaylı bir şekilde ele almıştır. Ayrıca önemle belirtmek gerekir ki madde metninde, işlediği suç dolayısıyla kişinin hangi hakları kullanmaktan yoksun bırakılacağı belirtilmiştir.
Mahkumiyetin kanuni/zorunlu sonucu olarak kişinin belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılacağı TCK 53/1’de ele alınmıştır.
TCK 53 uyarınca;
1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;
- Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
- Seçme ve seçilme ehliyetinden,
- Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
- Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
- Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten, yoksun bırakılır.
2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
3) Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e) bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir.
4) Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.
5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.
Görüldüğü üzere TCK 53/1 uyarınca kasten işlenen suçlarda bazı hakların kullanılması kendiliğinden yasaklanmış olur. Mahkemenin herhangi bir takdir hakkı bulunmamaktadır. Bu durumda tedbir, ceza mahkumiyetinin doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Taksirle ya da bilinçli taksirle işlenen suçlarda kanuni/zorunlu bir güvenlik tedbiri bulunmamaktadır. Böyle bir durumda hakim takdir yetkisini kullanarak güvenlik tedbirine hükmedebilir. Belirtmek gerekir ki TCK 53/1’de yer alan belli haklardan yoksun bırakılma tedbiri adli para cezası mahkumiyeti halinde uygulanamaz.
TCK 53/3’te mahkum olduğu hapis cezası ertelenen veya koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkilerini kullanabileceği belirtilmiştir. Ayrıca TCK 53/4’te ise kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında mahkum oldukları cezaya bağlı herhangi bir hak yoksunluğunun doğmadığı belirtilmiştir.
TCK 53/5 uyarınca; kanunun kendisine tanıdığı bazı hak ve yetkileri kötüye kullanarak suç işleyen kişi, bu hak veya yetkileri kullanmaktan yoksun bırakılır ve suç işleyen kişinin belli bir süreyle bu meslekten kaynaklanan hak ve yetkilerinin kullanımı yasaklanır. Örneğin; bir avukatın avukatlık yetkisini kötüye kullanması veyahut bir mali müşavirin yetkisini kötüye kullanması halinde kişinin mesleğine ilişkin hak ve yetkileri kullanımı belli süreyle yasaklanabilir.
Son fıkrada ise belli bir süre meslek veya sanatın icrasının yasaklanması veya sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebileceği düzenlenmiştir.
Kamu Hizmetinden Yasaklı Olmak Ne Anlama Geliyor?
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma tedbiri hükümlünün, hükümlülük süresince kamu görevi üstlenmesini sürekli, süreli ya da geçici olarak yasaklamaktadır. TCK 6’da kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi olarak ifade edilmiştir. Kısaca kamu görevlisi kamusal faaliyetin yürütülmesine katılan kişidir.
Kişinin hangi kamu hizmetinden yasaklı olacağı TCK 53’te açıkça belirtilmiştir. İlgili madde uyarınca; kişi Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten yasaklı olur.
Hangi Durumlarda TCK 53 İşleme Alınır?
Daha önce de yukarıda ele alındığı gibi birtakım hak yoksunlukları kanundan kaynaklanmaktadır. Kast ve olası kast ile işlenen suçlarda hakim ilgili güvenlik tedbirine hükmetmek zorundadır burada hakime bir takdir yetkisi tanınmamaktadır. Diğer hallerde ise hakim takdir yetkisini kullanarak kişi hakkında güvenlik tedbirine hükmedebilir. Ancak tekrar belirtmek gerekir ki hak yoksunluğu süresiz değildir. Hak yoksunluğunun süresiz olarak gerçekleştirilmesi suç ve ceza politikası ile güdülen amaçlara uygun düşmemektedir.
Topo Hukuk Bürosu uzun yıllardır hukukun pek çok farklı alanında uzman avukatları vasıtasıyla müvekkillerine hem hukuki danışmanlık hem de avukatlık hizmeti sağlamaktadır. Ceza hukuku, ekibimizde yer alan avukatların oldukça bilgili ve tecrübeli oldukları hukuk dallarının başında gelmektedir. İnternet sitesinde yer alan iletişim bilgileri vasıtasıyla uzman avukatlarımızla iletişime geçebilir veya belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma güvenlik tedbirine ilişkin sorularınızı avukata sor butonuna tıklayarak uzman avukatlarımıza iletebilirsiniz.
