İş Sözleşmelerinde Cezai Şart

İş Sözleşmelerinde Cezai Şart Nedir?

İş sözleşmelerinde cezai şart nedir sorusu işçi ve işverenlerin işe alımlarda en çok sordukları sorulardan birisidir. Ancak iş sözleşmelerinde cezai şart nedir sorusunu cevaplandırmadan önce öncelikle cezai şart nedir sorusuna cevap vermek gerekmektedir.

Cezai şart borçlunun borcunu gereği gibi ifa etmemesi veya hiç ifa etmemesi hallerinde alacaklıya bir edimde bulunmayı yüklenmesidir. Söz konusu edim bir şeyi yapma, yapmama şeklinde olabileceği gibi bir şey verme şeklinde de olabilir. Uygulamada cezai şart daha çok verme edimi şeklinde görülmektedir. Kişi cezai şartı yerine getirerek sözleşmeden dönebileceği gibi asıl borcu devam da edebilir. Cezai şartın bu iki halden hangisini kapsadığı sözleşmede belirtilir.

Cezai şart sözleşme serbestisi ilkesi gereğince her türlü sözleşmeye getirilebilir. Örneğin kira sözleşmelerinde kiranın geç veya eksik ödenmesi veya hiç ödenmemesi durumlarında kiracıya cezai şart yüklenebileceği gibi tüketici sözleşmelerinde tüketici aleyhine olmamak şartıyla da cezai şart getirilebilir.

Cezai şart getirilebilecek bir başka sözleşme türü ise iş sözleşmeleridir. İş sözleşmelerine cezai şart getirilmesindeki amaç işçi ve işverenleri iş sözleşmesinin haksız yere feshedilmesinden doğabilecek zararlardan korumaktır. Cezai şart burada bir nevi caydırma amacı güder. İşte iş sözleşmelerinde feshe karşı hem işçiyi hem de işvereni korumak amacıyla getirilen caydırıcı müeyyideye cezai şart denir.

İş Sözleşmelerinde Cezai Şart Türleri

İş sözleşmelerinde cezai şart türleri üç tanedir. Bunlar:

1. İşçinin fesih hakkını sınırlayan cezai şart. İşçinin iş sözleşmesini haksız yere feshetmesini önlemek amacıyla getirilen cezai şarttır. İşçinin fesih hakkını sınırlayan cezai şart türü daha çok nitelikli işçiler için getirilir. Zira işverenin aynı veya benzer niteliklerde yeni bir işçi buluncaya kadar geçen süredeki zararının karşılanması gerekir. İşçinin fesih hakkını tamamen ortadan kaldıracak cezai şart getirilmesi ise mümkün değildir.
2. İşverenin fesih hakkını sınırlayan cezai şart. İşverenin iş sözleşmesini haksız yere feshetmesini önlemek amacıyla getirilen cezai şarttır. Amaç işçinin haksız yere işten çıkartıldığında uğrayacağı zararı gidermektir.
3. İşçiye verilen eğitimin karşılığı olarak öngörülen cezai şart. İşveren işçisine yapacağı işin niteliğini iyileştirmek amacıyla personel eğitimi verebilir. Dolayısıyla verdiği eğitimin karşılığını görmek için de işçisini elinde tutmak ister. İşte işçiye verilen eğitimin karşılığı olarak öngörülen cezai şartta işçinin belli bir tarihten önce işten ayrılması durumunda cezai şart ödemesi gerekir. Ancak öngörülen cezai şart personel eğitimi masrafları ile orantılı olmalıdır. Yargıtay önüne gelen olaylarda personel eğitim masrafları ile dengeli olmayan cezai şart miktarını hukuka aykırı bulmaktadır.

İş Sözleşmelerinde Cezai Şart Geçerliliği

İş sözleşmelerinde cezai şart geçerliliği Yargıtay kararlarına ve cezai şartın genel geçerlilik şartlarına göre belirlenir. Buna göre iş sözleşmelerinde cezai şart geçerliliği şu şartlara bağlıdır:

1. Yargıtay iş sözleşmelerinde cezai şartın geçerli olabilmesi için karşılıklılık şartı koymuştur. Karşılıklılık şartından kasıt cezai şartın her iki taraf için de koyulacak olmasıdır. İşveren için bir cezai şart öngörülüyorsa işçi için de bir cezai şart belirlemek gerekecektir. Yine aynı şekilde işçi için bir cezai şart belirlendiğinde işveren için de cezai şart belirlenmesi gerekir.
2. Yargıtay ikinci olarak cezai şart öngörülecek olan iş sözleşmelerinin belirli süreli iş sözleşmesi olması gerektiğini ifade eder. Belirsiz süreli iş sözleşmeleri için koyulan cezai şartları çoğu zaman hukuku uygun bulmamıştır.
3. İş sözleşmelerinde cezai şart belirlenirken orantılılık şartı vardır. Bir taraf için belirlenen cezai şartın diğer taraf için belirlenen cezai şartla orantılı olması gerekmektedir.
4. Cezai şartın iş ilişkisinin başında belirlenmesi gerekir. Ancak taraflar aralarında anlaşarak iş ilişkisi devam ederken de bir cezai şart belirlenmesini kararlaştırabilirler.
5. Cezai şart kanuna aykırı olarak belirlenemez. Kanuna aykırı olarak belirlenen cezai şartlar geçersiz sayılacaktır. Kanuna uygun olarak belirlenmiş cezai şart ise taraflar için kanun hükmündedir.
6. Konusu imkânsız ve mantık dışı cezai şartlar geçerli değildir. Aynı zamanda belirlenecek cezai şartın ahlaka da uygun olması gerekmektedir.

İş Sözleşmelerinde Cezai Şart ile Tazminat Arasındaki Farklar

İş sözleşmelerinde cezai şart ile tazminat kavramları birbirlerine oldukça sık karıştırılan hatta kimi zaman aynı sanılan iki kavramdır. Özellikle cezai şart ödedim tazminat ödeyecek miyim sorusu oldukça sık sorulan sorulardan birisidir. Öncelikle belirtmek gerekir ki cezai şart borca bağlı bir borçtur ve tazminattan tamamen bağımsızdır. Aynı anda hem cezai şart hem de tazminat ödenmesi mümkündür. Cezai şart ile tazminatın genel olarak iki farkı vardır:

1. Cezai şartta alacaklı borçlunun kusurunu ispatlamak zorunda değildir. Borcun gereği gibi yerine getirilmediğini veya hiç yerine getirilmediğini ispatlaması cezai şart alması için yeterlidir. Oysa tazminatta alacaklı borçlunun kusuru olduğunu da ispatlamak zorundadır.
2. Cezai şart sözleşmeden kaynaklanan bir borçtur. Cezai şartın ödenmesi için alacaklının ifanın gereği gibi yerine getirilmemesinden veya hiç yerine getirilmemesinden doğan bir zararı olmasına gerek yoktur. Oysa tazminatta alacaklı zararı olduğunu ispatlamadıkça hâkim tazminata hükmetmeyecektir.

İş sözleşmelerinde cezai şartın geçerli olabilmesi uzmanlık gerektiren bazı hukuki kurallara bağlanmıştır. İş hukuku avukatlarımıza sormak istediğiniz soruları danışma formundan sorabilir, profesyonel destek alabilirsiniz.